ประวัติความเป็นมาของถ้ำเวียงแก  โดยย่อ

ถ้ำเวียงแก  “ เวียง ’’  หมายถึง    เมือง     “ แก ”  หมายถึง   เก่าแก่       ในหมู่บ้านนี้มีถ้ำอยู่  จำนวน 5 ถ้ำ   1.ถ้ำเวียงแก    2.  ถ้ำผาหมี    3. ถ้ำผาผึ้ง   4. ถ้ำค้างคาวเหนือ    5.  ถ้ำค้างคาวใต้  ในสมัยก่อนถ้ำเวียงแกแห่งนี้มีพระฤษีดาบส  มาบำเพ็ญศีลภาวนาด้วยกัน  3  องค์                                 

1.        พระชินะดาบส   บำเพ็ญศีลอยู่  40    พรรษา

2.       พระกาวีดาบส      บำเพ็ญศีลอยู่ 16   พรรษา

3.       พระอาจารย์หม่อน   กิตติวงค์  บำเพ็ญศีลอยู่    10   พรรษา                                                                                                                                        

          พระอาจารย์หม่อน   กิตติวงศ์           เป็นคนบ้านหัวเวียง   อ.เมือง  จ. น่าน  ท่านเข้ามาอยู่เมื่อ      พ.ศ.2470        ท่านได้บอกญาติโยมที่มาทำบุญว่า        ถ้ำเวียงแกแห่นี้เป็นถ้ำที่มีของวิเศษ    มีบ่อน้ำทิพย์    หว่านทิพย์    และสัตว์ป่ามากมาย   อีกทั้งยังมีป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์    เป็นถ้ำที่เหมาะสมการบำเพ็ญศีลภาวนามาก   หลังจากพระอาจารย์ หม่อน  กิตติวงศ์ ได้ออกจากถ้ำเวียงแกแห่งนี้ไป    เมื่อประมาณ  พุทธศักราช  2504   หลังจากนั้นเป็นต้นมา  ระยะเวลาได้ประมาณ   35 ปี    ไม่ มีพระองค์  ไหน เข้ามาอยู่ภาวนาศีลอีกเลย   จนเมื่อปี  พ.ศ.2531 ได้มีพระอาจารย์หลวงเจริญ  อภิวณฺฑโณ   ได้เข้ามาอาศัยบำเพ็ญศีลอยู่ที่ถ้ำเวียงแกแห่งนี้  และต่อมาอีก  6  เดือน  ได้มีพระก่อเกียรติ  ขันติธมโม  ติดตามมาอยู่ด้วย    จากนั้นหลวงพ่อเจริญและพระก่อเกียรติ  ได้พัฒนาถ้ำแห่งนี้เป็นที่ปฏิบัติธรรมทางศาสนา  และเป็นที่พักผ่อน  ย่อนใจของหมู่บ้าน  และบ้านใกล้  เรือนเคียง  และต่อมาได้พัฒนาเป็นสถานที่ท่องเทียว  ในปี  พ.ศ.2541  พร้อมได้สร้างศาลพระแม่กวนอิน  มหาโพธิ์สัตว์  และอาศรมหลวงพ่อเจริญ  อภิวณฺฑโณ    ในเมื่อ  พ.ศ.2543  เป็นต้นมา 

 ประวัติความเป็นไปมาของหมู่บ้านถ้ำเวียงแก   หมู่ที่  1  ตำบลนาไร่หลวง

อำเภอสองแคว   จังหวัดน่าน

                  แต่เดิมคนเฒ่าคนแก่ได้อพยพย้ายมาจากประเทศจีนลงมาอยู่ประเทศลาว อยู่ได้นานราวอายุ  1 ช่วงคน  (พ.ศ.  2361)  ราวปี พ.ศ.2461  นายแสนสุวรรณ  แซ่ท้าว  อายุได้  22  ปีในขณะนั้นได้อพยพย้ายจากเมืองหลวงพระบาง  ประเทศลาวเข้ามาอยู่เมืองไทย  เริ่มมาตั้งบ้านอยู่ที่บ้านปางแก  ตำบล และ  อำเภอทุ่งช้าง  อยู่ได้  2  ปี ก็อพยพย้ายไปสร้างบ้านใหม่ที่บ้านขุนอ้าว ตำบลและ  อำเภอทุ่งช้าง จังหวัดน่าน  เป็นต้นมา ในสมัยนั้นนายแสนสุวรรณ แซ่ท้าว  เป็นผู้ใหญ่บ้าน  ต่อมาเมื่อปี  พ.ศ. 2497-2498  นายแสนสุวรรณ  ได้นำญาติพี่น้องอพยพย้ายจากบ้านขุนอ้าว  ไปตั้งหมู่บ้านใหม่ที่ขุนน้ำมีด  ตำบลและ  อำเภอทุ่งช้าง  จังหวัดน่านจำนวน 15  หลังคา  อยู่ได้  2  ปี

          ต่อมาเมื่อปี พ.ศ.2500  นายแสนสุวรรณ  ได้ย้ายออกจากบ้านขุนน้ำมีดลงมาอยู่ที่บ้านถ้ำเวียงแก  จำนวน 6  หลังคาเรือน  สมัยนั้นขึ้นต่ออำเภอทุ่งช้าง  หลังจากนั้นราษฎรต่างถิ่น ทยอยอพยพเข้ามาอาศัยอยู่เพิ่มเป็น  10  หลังคาเรือน  ต่อมาส่วนที่ค้างอยู่ที่บ้านขุนน้ำมีดก็อพยพไปอยู่ที่  ดอยหู  และได้ตั้งเป็นหมู่บ้านชั่วคราวขึ้น   ปัจจุบัน ดอยหู  เป็นพื้นที่  บ้านน้ำสอด  อำเภอทุ่งช้าง

           ต่อมา  พ.ศ.  2507  ได้มีญาติพี่น้องกลุ่ม  พ่อเลายี  แซ่ท้าว  ได้ อพยพมาจากบ้านขุนอ้าวมาสมทบเพิ่ม  และอีกส่วนหนึ่งย้ายมาจากบ้านกิ่วก้อ  ประเทศลาว   ซึ่งในช่วงนั้นทางอำเภอทุ่งช้างได้ประกาศ  เป็นหมู่บ้านทางการ  โดยนายแสนสุวรรณ แซ่ท้าว  เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรก  หลังจากนั้นก็มีญาติพี่น้องต่างถิ่นได้อพยพมาเพิ่มเลื่อยๆเป็นจำนวนมากขึ้นเป็นลำดับ  ในช่วงหลังได้ตั้งเป็นกิ่งอำเภอเชียงกลางขึ้น ต่อมาเป็นอำเภอเชียงกลาง และแยกเป็นกิ่งอำเภอสองแคว เมื่อปี  พ..ศ. 2535  และ  ต่อมาได้ยกฐานะเป็นอำเภอสองแคว  ในปี พ.ศ. 2540  จนถึงปัจจุบัน                                                 

          หมู่บ้านถ้ำเวียงแกแบ่งออกเป็นหมู่ 2หมู่บ้าน  เมื่อปี พ.ศ.2546  ในเดือนพฤศจิกายน   2546  หมู่บ้านเดิมชื่อ บ้านถ้ำเวียงแก  หมู่ที่ 1  แยกออกเป็นบ้านผาหมี  หมู่ที่ 10 ต. นาไร่หลวง อ. สงแคว จ.น่าน                                     ประชากรส่วนใหญ่  เป็นเชื้อชาติชาวเขาเผ่าม้ง   สัญชาติไทย  นับถือศาสนาผี ,  พุทธ